Η τεχνολογία του πολέμου
ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΕΤΡΑ ΣΤΟ F-117
Άρθρο του Γιάννη Κολοβού -Ιστορικού.
Η πρώτη επανάσταση στην κατασκευή όπλων έγινε στην αρχή της Νεολιθικής Εποχής, πριν από περίπου 10.000 χρόνια. Από τότε ως σήμερα ακολούθησαν πολλές.
Μια φορά κι έναν καιρό, ο μικρόσωμος Δαβίδ αποφάσισε να αντιμετωπίσει τον φιλισταίο γίγαντα Γολιάθ. Στάθηκε απέναντι στον πάνοπλο αντίπαλό του κρατώντας μόνο μια σφεντόνα και μια πέτρα. Προτού ο γίγαντας προλάβει να τον πλησιάσει, ο κοντούλης Δαβίδ πέτυχε τον πολέμαρχο του εχθρικού στρατού ανάμεσα στα μάτια…
Συνήθως το επεισόδιο αυτό της εβραϊκής μυθολογίας, που απέκτησε παροιμιακό χαρακτήρα, εξηγείται με τη θεολογική- μυθολογική διάστασή του: ήταν ο Θεός που συμπράττοντας με τον ήρωα τον οδήγησε στη νίκη. Τη διασκεδαστική διήγηση όμως θα μπορούσαμε να τη διαβάσουμε και με διαφορετικό τρόπο: ο Δαβίδ δεν θα είχε καμία τύχη σε μια κοινότοπη τότε συμπλοκή σώμα με σώμα. Ο αντίπαλος θα τον συνέτριβε αυτοστιγμεί με τη βοήθεια της μυϊκής του δύναμης και του οπλισμού του. Γι’ αυτό ο έξυπνος ήρωας αποφάσισε να τον πλήξει από απόσταση και μάλιστα σε σημείο που θα προκαλούσε τον ακαριαίο θάνατο ή τον σοβαρό τραυματισμό του. Ευκαιρία για δεύτερο χτύπημα δεν θα του δινόταν. Με το κατάλληλο όπλο δηλαδή κατάφερε να αντιστρέψει τη μειονεκτική θέση του και να υπερισχύσει σε έναν αντίπαλο που με τον όγκο του έδινε τον τέλειο στόχο! Ηταν η σφεντόνα ένα νέο όπλο ή βρισκόμαστε μπροστά στη χρήση της με έναν νέο τρόπο; Μάλλον ανοίξαμε το κεφάλαιο τεχνολογία του πολέμου και θα πρέπει να δούμε μια παράμετρο η οποία σε συνάρτηση με τον εκάστοτε πολιτισμό ως βάση αλλά και τις εν χρήσει στρατηγικές καθορίζει τη μορφή αυτού του δυσάρεστου φαινομένου.
Η επανάσταση του τόξου
Το κομβικό σημείο στην εμφάνιση των όπλων πρέπει να αναζητηθεί στη χρήση αιχμών από πυρόλιθο, ένα πέτρωμα αρκετά ανθεκτικό και εύκολο στην όξυνσή του. Η πρώτη όμως επανάσταση στην τεχνολογία των όπλων έγινε στην αρχή της Νεολιθικής εποχής, πριν από περίπου 10.000 χρόνια. Το τόξο άρχισε να χρησιμοποιείται στο κυνήγι ή κατά ανθρωπίνων στόχων όταν η περίσταση το απαιτούσε. Βελτιώσεις παλαιότερων φονικών αντικειμένων αποτελούσαν και η σφεντόνα, το εγχειρίδιο και το ρόπαλο, τα οποία βρισκόταν σε παράλληλη χρήση. Η εύφορη γη και το νερό της Ιεριχούς σίγουρα πρέπει να μπήκαν στο στόχαστρο γειτονικών επιδρομέων από πολύ νωρίς, καθώς οι οχυρώσεις της υπό μορφήν όχι καταφυγίου αλλά φρουρίου είναι και αυτές εξαιρετικά πρώιμες. Σε ένα δίκτυο οχυρών στηρίχθηκε και η άμυνα της Αιγύπτου προς νότον μετά τις νουβικές εκστρατείες. Την εποχή της δωδεκάτης δυναστείας (1991-1785 π.Χ.) το καθεστώς των συνόρων είχε παγιωθεί. Στη διάρκεια του Νέου Βασιλείου (1540-1070 π.Χ.) οι αιγύπτιοι Φαραώ διέθεταν τμήματα τακτικού στρατού τα οποία είχαν ξεκινήσει να χρησιμοποιούνται από την εποχή των πολέμων της διαδοχής του Μέσου Βασιλείου.
Σε αυτό το χρονικό πλαίσιο θα πρέπει να εντάξουμε τη χρήση του ορείχαλκου για την κατασκευή οπλισμού αλλά και την εκμετάλλευση του αλόγου και του άρματος ως πλατφόρμας από την οποία ένας τοξότης μπορούσε να εκτοξεύει τα φονικά του βέλη. Η πραγματική όμως επανάσταση στην πολεμική τεχνολογία ήρθε λίγο αργότερα…
Ο ορείχαλκος, κράμα χαλκού και κασσιτέρου, ήταν ένα μείγμα δυσεύρετων μετάλλων(νησί με πολύ χαλκό ήταν η Κύπρος-copper). Η συντήρηση αλόγων απαιτούσε εκτεταμένες περιοχές με την κατάλληλη πανίδα. Για να εκμεταλλευτεί τη γη ο άνθρωπος εκμεταλλεύτηκε τον σίδηρο, ένα μέταλλο που υπήρχε σε μεγαλύτερη αφθονία. Τα στάδια βελτίωσης της επεξεργασίας του διαδέχθηκαν, με σχετικά γρήγορους ρυθμούς, το ένα το άλλο. Γύρω στο 1200 π.Χ. η τεχνική της επαναθέρμανσης του σιδήρου και της εμβάπτισής του σε νερό έδωσε στο υλικό τη γνωστή του ανθεκτικότητα. Γρήγορα μεταβλήθηκαν και τα στρατιωτικά δεδομένα, τουλάχιστον στους χώρους των πιο εξελιγμένων τεχνολογικά πολιτισμών. Οι πολεμικοί λαοί εξοπλίστηκαν με καλύτερα όπλα και με την προώθησή τους προς τις ευφορότερες περιοχές άλλαξαν όλο το σκηνικό στην Εγγύς και Μέση Ανατολή. Στο παιχνίδι μπήκαν και οι υπάρχουσες κρατικές οντότητες που άντεξαν, καθώς ήταν αναγκασμένες να αμυνθούν με τα ίδια μέσα.
Ενώ όμως ως τότε ο πόλεμος διατηρούσε τα περισσότερα από τα τελετουργικά στοιχεία των πρωτογόνων (εις βάρος της «πρωτόγονης» λογικής του πολέμου ως καταφοράς των μεγίστων απωλειών στον αντίπαλο με αντικειμενικό σκοπό τη νίκη), ήταν οι Ελληνες που απέρριψαν τη συνεχή αποφυγή της σύγκρουσης με τον αντίπαλο και δημιούργησαν, αρχικά μόνο για τον εαυτό τους, ένα νέο είδος πολέμου: η μάχη μεταβλήθηκε σε αποφασιστικής σημασίας πράξη που διεξήγετο σε ενότητα χρόνου, τόπου και δράσης και με άμεση προοπτική τη νίκη ακόμη και όταν υπήρχε ο κίνδυνος βαριάς ήττας. Τα σιδερένια όπλα, όπως μας λέει ο Τζον Κίγκαν στην Ιστορία του Πολέμου, στάθηκε δυνατόν να διατεθούν σε μεγαλύτερο αριθμό ανδρών, π.χ. στους πολίτες της ελληνικής πόλης-κράτους, για τους οποίους η στράτευση υπέρ πατρίδος ήταν ταυτόχρονα δικαίωμα και υποχρέωση. Η φάλαγγα, την οποία βελτίωσε ο Επαμεινώνδας και εκμεταλλεύθηκε στο έπακρον ο Φίλιππος, οδήγησε σε νίκες που δεν κατακτούνταν με το κουράγιο και τη δύναμη μερικών ηρώων αλλά με το συλλογικό σθένος των (ίσων) οπλιτών, σε μια σύντομη αλλά φοβερή σύγκρουση κορμιών και όπλων, με τις παρατάξεις να έχουν προσεγγίσει πλέον η μία την άλλη. Η όλη εξέλιξη της πολεμικής τεχνολογίας δεν σταμάτησε όμως εδώ ούτε ήταν μόνο η προαναφερόμενη: το πλοίο από μέσο μεταφοράς έγινε πολεμική πλατφόρμα (όπου συχνότερα συνδυαζόταν πόλεμος και εμπόριο), ενώ οι περιβόητες ρωμαϊκές λεγεώνες πέρα από τους τακτικούς επαγγελματίες στρατιώτες διέθεταν και μόνιμους επαγγελματίες αξιωματικούς καριέρας ως τηρητές της θρυλικής τους οργάνωσης.
Τα φορητά πυροβόλα όπλα
Οι «επιδρομές των βαρβάρων» που διέλυσαν την ήδη παραπαίουσα Ρώμη έφεραν και πάλι στο προσκήνιο το άλογο αλλά και την ιδέα της πλήρους εξόντωσης του αντιπάλου γεγονός πρωτοφανέρωτο στην αμιγή μορφή του. Η φεουδαρχική Ευρώπη και η βυζαντινή Ανατολή δεν ξέφυγαν από αυτούς τους ρυθμούς πολέμου, παρ’ όλες τις βελτιώσεις και τις ευρεσιτεχνίες στην ανάλογη τεχνολογία: το ιππικό των υποτελών φεουδαρχών χρησιμοποιήθηκε ως στρατιωτική μονάδα στο πλευρό αδύνατων ή δυνατών μοναρχών με τη βοήθεια της σέλας και του αναβολέα, το τόξο μετατράπηκε σε βαλλιστρίδα (τόξο με υποκόπανο και μηχανικά μέρη), το υγρόν πυρ στάθηκε άσος στα παιχνίδια των στρατηγών του Βυζαντίου, τουλάχιστον τους πρώτους αιώνες της αυτοκρατορίας. Η μεγάλη όμως τομή στην τεχνολογία του πολέμου έφθασε με τη χρησιμοποίηση της πυρίτιδας(Κίνα), μέσα από μια διαδικασία που κράτησε αιώνες.
Τα πρωτόλεια πυροβόλα του 15ου αιώνα διαδέχθηκαν τα κανόνια από χυτοσίδηρο(σίδηρος και άνθρακας 4-6%), όπλα που άλλαξαν όλο το καθεστώς των πολεμικών επιχειρήσεων: οι πανοπλίες έμοιαζαν ατελέσφορες, οι οχυρώσεις άλλαξαν μορφή ώσπου να εκλείψουν. Τα φορητά πυροβόλα όπλα έφεραν στο προσκήνιο ένα νέο στρατιωτικό υποκείμενο: τον οπλίτη ως απάντηση στον ευγενή ιππέα. Φυσικά νικητής αποδείχθηκε ο κοινός, θνητός οπλίτης. Από εδώ και πέρα η ιστορία είναι λίγο πολύ γνωστή…
Η βιομηχανική επανάσταση ώθησε την πολεμική τεχνική και τεχνολογία και ωθήθηκε από αυτήν. Η πολυσύνθετη μορφή που πήρε η βιομηχανία όπλων σε Ευρώπη και Αμερική τον 19ο αιώνα και η συνεπαγόμενη απογείωσή της δεν είχαν προηγούμενο. Ο σιδηρόδρομος αναγνωρίστηκε εξαρχής ως στρατηγικός τομέας για τη μεταφορά στρατευμάτων, υλικού και τροφίμων.
Η κονσερβοποιία και οι εξελίξεις στη συντήρηση των τροφίμων έλυσαν κατά πολύ το αξεπέραστο ως τότε πρόβλημα των περιορισμών στην κλίμακα των εκστρατειών λόγω αδυναμιών στον επισιτισμό.
Ο πεζικάριος πολίτης-στρατιώτης, γέννημα της Γαλλικής Επανάστασης και των ναπολεόντειων πολέμων, πήρε επ’ ώμου τις πολεμικές επιχειρήσεις και το σκηνικό έλαβε την ακραία του μορφή με τις εκατόμβες του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η δύναμη πυρός και οι δυνατότητες καταστροφής πήραν την ανιούσα. Η περιορισμένη αρχικά χρήση του θωρακισμένου άρματος ως αυτοκινούμενου φρουρίου και της αεροπορίας ως ιπτάμενου ταχύτατου πυροβολικού οδήγησαν στην υπέρβαση του πολέμου εκ παρατάξεως, έστω και με τη μορφή του πολέμου των χαρακωμάτων. Η διαδικασία πήρε την ολοκληρωμένη μορφή της στον επόμενο παγκόσμιο πόλεμο: ήταν ένας πόλεμος κινήσεων, ένας πόλεμος από άποψη αρχικού στρατηγικού σχεδιασμού τουλάχιστον γρήγορων χτυπημάτων. Η Ευρώπη ως πεδίο άσκησης υψηλής στρατηγικής έδωσε τη θέση της σε όλο τον πλανήτη: οι ψυχροπολεμικές πυρηνικές κεφαλές των διηπειρωτικών πυραύλων μπορούσαν πλέον να πλήξουν τους πάντες, τα πάντα και παντού!
Οι υπερστρατιώτες τεχνολογικών μαχών
Σήμερα, παρ’ όλο που η πυρηνική εποχή δεν έχει ακόμη ξεπεραστεί, όλα δείχνουν ότι προχωρήσαμε στην εποχή των γρήγορων τοπικών επιχειρήσεων με χρήση όπλων υψηλής τεχνολογίας. Είναι η εποχή της νέας οργάνωσης μικρών επαγγελματικών, ευκίνητων στρατών επικουρούμενων από τα δεδομένα της τεχνολογίας στο επίπεδο της πληροφορίας και των επικοινωνιών. Ο μελλοντικός ή μήπως σύγχρονος αυτόνομος υπερστρατιώτης καθοδηγείται από στρατηγικά κέντρα που προσπαθούν να εκμεταλλευθούν τη ροή πληροφοριών από δορυφόρους, υποστηρίζεται από αντιαρματικά ελικόπτερα Apache, ενώ «χειρουργικές» επεμβάσεις με πυραύλους Tomahawk του έχουν καθαρίσει τον χώρο δράσης από εμπόδια και έχουν προκαλέσει ρωγμές στο ηθικό του εχθρικού στρατού και των μετόπισθεν που τον στηρίζουν. Η τηλεχειρουργική πυραυλικίκή επίθεση αναλαμβάνει να αναστρέψει ακόμη και σίγουρες, ως πριν από λίγα χρόνια, απώλειες..
Μια μορφή του αμιγούς αυτού πολέμου παρακολουθήσαμε στις επιχειρήσεις του Περσικού και παρακολουθούμε σε μια βελτιωμένη της μας έχουν υποσχεθεί έκδοση στις σημερινές επιχειρήσεις κατά της Γιουγκοσλαβίας.
Απέναντι όμως στην «ουτοπία του αμιγούς τεχνολογικού πολέμου» δεν απουσιάζουν και οι κριτικές. Ο Παναγιώτης Κονδύλης στη Θεωρία του Πολέμου υποστηρίζει ότι η νέα αυτή φάση δεν έχει επιτύχει ακόμη την πλήρη τελείωσή της. Παρ’ όλο που βρισκόμαστε, θεωρητικά τουλάχιστον, στη μεταπυρηνική εποχή, μία μόνο έκρηξη στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας μπορεί να καταστρέψει τα δορυφορικά συστήματα επικοινωνιών, και τέτοιες εκρήξεις πλέον είναι σε θέση να προκαλέσουν αρκετοί… Ας μην ξεχνάμε ακόμη ότι εξελιγμένα όπλα συχνά εξουδετερώνονται από τεχνολογικά υποδεέστερα: ένα πολυδιαφημισμένο «αόρατο» F-117 καταρρίφθηκε από ένα φορητό αντιαεροπορικό σύστημα, ίσως εξαιτίας κάποιου αθώου ή άσχετου παράγοντα ή της παρατηρητικότητας κάποιου στο έδαφος.
Σήμερα στον 21ο αιώνα κυριαρχούν τα drones σε όλες τις φάσεις του πολέμου.Δεν είναι η πρώτη φορά που ένα φτηνό και εύκολα κατασκευάσιμο όπλο προκαλεί επανάσταση στην πολεμική τέχνη. Εντούτοις σπανίως αποδέχονται εύκολα κάτι τέτοιο οι στρατιωτικοί και αυτό που ο Πρόεδρος Αϊζενχάουερ ονόμασε, στην αποχαιρετιστήρια ομιλία του, «στρατιωτικο-βιομηχανικό σύμπλεγμα». Κορυφαίο παράδειγμα η Ιαπωνία. Αφού απέδειξε στο Περλ Χάρμπορ πόσο τρωτά είναι τα θωρηκτά, ναυπήγησε το μεγαλύτερο θωρηκτό στον κόσμο, το Γιαμάτο.
Θα ήταν λάθος λοιπόν να δούμε την πολεμική τεχνολογία σε ένα γραμμικό σχήμα προσδίδοντας στη σημερινή μορφή της υπερφυσικές ιδιότητες. Η ιστορία και η κοινή λογική δείχνουν ότι ο συνολικός συσχετισμός δυνάμεων δεν συμπίπτει κατ’ ανάγκην με τον συσχετισμό του εκατέρωθεν τεχνικού δυναμικού των αντιπάλων.
Ή, για να το θέσουμε και σε ένα άλλο επίπεδο, ο πόλεμος είναι μια σκληρή κατάσταση και ποτέ ως τώρα καμία επιχείρηση δεν εξελίχθηκε μέχρι τέλους σύμφωνα με τον αρχικό σχεδιασμό της. Στις πιο οξείες μορφές του τον τελικό λόγο έχει το πιο πανάρχαιο όπλο, το μαχαίρι, το οποίο παραμένει απαραίτητο εξάρτημα ακόμη και του σύγχρονου, τεχνολογικά υποστηριζόμενου υπερκαταδρομέα… Και κανείς δεν μπορεί να προκαταβάλει πού οδηγούν τέτοιες εξελίξεις, ακόμη και ως μεμονωμένες σκηνές ενός σύγχρονου, σχεδιασμένου πολέμου…
0 Σχόλια